Om als mens gezond en effectief te kunnen handelen in relatie tot andere mensen of in teams, is het van belang dat er evenwicht en samenhang is tussen de cognitieve vermogens (het denken, het IQ) en de affectieve vermogens (het voelen, het EQ). Wanneer het denken overheerst óf wanneer het voelen de overhand heeft, ontstaat er schreefgroei. Dit komt tot uiting in verstoorde relaties met andere mensen, zowel privé als in werksituaties.
Om als mens gezond en effectief te kunnen handelen in relatie tot andere mensen of in teams, is het van belang dat er evenwicht en samenhang is tussen de cognitieve vermogens (het denken, het IQ) en de affectieve vermogens (het voelen, het EQ). Wanneer het denken overheerst óf wanneer het voelen de overhand heeft, ontstaat er schreefgroei. Dit komt tot uiting in verstoorde relaties met andere mensen, zowel privé als in werksituaties.
Voorbeeld:
Zijn vrouw klaagt steeds over hem. Hij is zo kil en afstandelijk. Wanneer zij vraagt hoe het was op zijn werk, komt er een opsomming van feitjes. Terwijl zij zo graag wil weten hoe hij zich op zijn werk voelt. Hij herkent het wel. Hij houdt echt wel van haar, maar vindt het moeilijk om dat tot uitdrukking te brengen.
Mensen kunnen niet niet voelen. Gevoelens zijn ervaringen die zich in het lijf voordoen. Honger, dorst, rillen van de kou zijn voorbeelden van gevoelens. Ze duiden op een behoefte, respectievelijk aan voedsel, aan vocht en aan warmte. Ook psychologische behoeften vertalen zich in gevoelens.
– Wanneer er gevaar dreigt en je dus behoefte aan veiligheid hebt, word je bang.
– Wanneer iemand over je grens gaat, word je boos. Je behoefte is dan om een grens te stellen.
– Wanneer je behoefte hebt aan nabijheid en intimiteit, vertaalt zich dat in blij; meestal zoeken we dan een ander mens op.
– Ook wanneer we steun of troost nodig hebben, zoeken we andere mensen op. Meestal uit zich dat in verdriet (bedroefd).
Wanneer iemand (in zijn jeugd) negatieve lessen geleerd heeft over gevoelens, kan hij deze wel proberen weg te stoppen, zoals in bovenstaand voorbeeld. We noemen iemand dan ‘een rationeel type’. Het denken overheerst dan het voelen.
Ook het omgekeerde komt voor: voelen dat het denken domineert.
Voorbeeld:
Ze wordt wel eens een aanstelster genoemd. Wanneer er zich iets onverwachts voordoet of als ze schrikt, dan uit zich dat onmiddellijk in paniek. Dan begint ze te ratelen, dat moet er dan uit. Maak je toch niet zo druk, zeggen haar collega’s vaak. Denk toch eerst eens na. Maar ja, het is al gebeurd vóórdat ze erover na kan denken.
Gedachten zijn bedoeld om problemen op te lossen. Om in het hoofd strategieën of stappenplannen te ontwikkelen, waardoor iemand het probleem van vandaag, morgen heeft opgelost.
Mensen kunnen niet niet denken. Er zijn altijd gedachten. Wel kan het zijn dat deze door de emoties worden weggedrukt.
Wanneer het voelen extreem domineert over het denken, dan zijn mensen niet gewoon boos, maar worden ze woedend of witheet. Of ze zijn niet gewoon bedroefd, maar worden hysterisch. Of ze zijn niet gewoon bang, maar worden fobisch. De mate waarin het gevoel zich uit is dan niet in overeenstemming met de actuele situatie. Meestal heeft dit meer te maken met wat er vroeger gebeurd is. In plaats van gezond voelen (actuele signalen van behoeften) worden mensen dan emotioneel. Een actuele situatie is dan een trigger voor oude gevoelens die zich vastgezet hebben vanuit een onverwerkte, vroegere gebeurtenis.
Het denken van de mens is gesitueerd in de neocortex, de buitenste laag van onze hersenen. Het onderscheidt ons van de (zoog)dieren. Het voelen is neurologisch gezien gesitueerd in diepere (en evolutionair oudere) hersenstructuren, ook wel het limbische systeem genoemd. Dit delen wij met de zoogdieren.
Neurologisch onderzoek toont aan dat bij de gezonde ontwikkeling van baby’s en jonge kinderen in de hersenen neurale verbindingen tussen het limbische systeem (de ‘voelende hersenen’) en de neocortex (de ‘denkende hersenen’) ontstaan.
Werkelijke rationaliteit vraagt een balans tussen denken en voelen. Tussen IQ en EQ. Pas dan komt een mens werkelijk tot zijn recht.
P.S. De bovenstaande voorbeelden lijken sexe-stereotiep. Uiteraard kan ook bij vrouwen de ratio overheersen en bij mannen het gevoel.
Henk Galenkamp
Bureau Galenkamp&Schut